Polska kinematografia i X Muza we Wrocławiu
Początki polskiej kinematografii Polska kinematografia mimo, że skromniejsza niż w europejskich krajach, posiada wybitne osoby warte przypomnienia. Pierwszą z nich był - wynalazca pleografu - Kazimierz Prószyński (1875-1945). Swój pleograf skonstruował w 1894r., rok przed wynalazkiem braci Lumiere. Urządzenie Prószyńskiego służyło do rejestracji zdjęć na błonie fotograficznej perforowanej między klatkami i projekcji ruchomych obrazów. Początkowe problemy z synchronizacją przesuwu taśmy filmowej i przerwami świetlnymi udało się twórcy usunąć dopiero w 1899r. w nowej wersji, tzw. biopleografie. Jego nazwę przyjęła założona w 1901r., pierwsza polska wytwórnia filmowa "Pleograf". Kolejna ważna postać to Bolesław Matuszewski (1856-1943), który według niektórych świadectw był nadwornym fotografem cara Mikołaja II, realizatorem cennego dokumentu o wizycie prezydenta Francji Faure'a w Petersburgu (1897), autorem pionierskich rozpraw teoretycznych „Une nouvelle source de l'Histoire. Création d'un Dépôt de Cinematographie historique" oraz „La photographie animée" (Paryż 1898). Początki kina niemego w Polsce wiązały się z działalnością „kiniarzy”, którzy niewiele wspólnego mieli z profesjonalnym przedsięwzięciem kinowym. Walka o utrzymanie sal kinowych często opierała się na zwykłym przypadku i braku organizacji. W tematyce dominował początkowo melodramat patriotyczny, związany z odzyskaną niepodległością. Przywoływane wydarzenia często łączono z wątkiem romansowym, wplatając elementy propagandy. Nieuchronnemu spłaszczeniu tematyki oparły się tylko niektóre filmy, jak np. w reżyserii Józefa Lejtesa (Huragan 1928, Młody Las 1934). Model polskiego filmu, preferowany w międzywojennym dwudziestoleciu, odwoływał się głównie do obyczajowości mieszczańskiej, gdzie panował kult kariery, patriarchalnej rodziny, podziałów klasowych. Takie filmy, jak Trędowata, Zabawka, Niebezpieczny romans utrwalały powszechne stereotypy. Dopiero w latach trzydziestych ekranizacja prozy Nałkowskiej, Gojawiczyńskiej pokazały prawdziwe życie z walką o byt, poszukiwaniem uczuć i ludzkiej solidarności. Świadectwem zmian w świadomości społecznej było powstanie w 1930r., jeszcze na progu filmu dźwiękowego, Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego (START). Niestety awangardowe prądy z Zachodu nie docierały do polskiego kina, które pełne było wówczas konwencjonalnego obrazowania. Pierwsze wrocławskie kino Powszechnie wrocławska kinematografia kojarzona jest z założoną w 1954r. Wytwórnią Filmów Fabularnych, ale jej początki sięgają XIX w. X Muza we Wrocławiu w wersji stacjonarnej to Fata – Morgana, którego właścicielką była Żydówka - Sara Kayser (dom towarowy Victoria przy Nikolaistr. 65-68 - obecnie ul. św. Mikołaja). Było to pierwsze kino stacjonarne, wcześniej będące objazdowym. Działało w latach 1906-1914 jako miejsca, gdzie kobiety mogły przebywać same i swobodnie oglądać filmy, dotyczące ich losów, jako żony, kochanki, prostytutki. Kino odgrywało znaczącą rolę w emancypacji kobiet. W 1909r. Fata – Morganę powiększono z ok.90m.kw. tak, by mogło pomieścić 139 widzów w 18 rzędach. W marcu 1913r. kino przejął Ernest Wendriner, który przemianował je na Zentral-Kino, a po kilku miesiącach - Hermann Eichler, zmieniając nazwę na Nikolai-Lichtspiele. Seanse objazdowe Początkowo organizowane objazdowe seanse zaczęto włączać do programów teatrów variete. Kamieniem milowym w historii kina było powstanie kin stacjonarnych. Przez kilkanaście lat nie zmieniał się tylko sposób projekcji. W ogłoszeniach prasowych zamiast godziny podawano czas otwarcia kina. Między 17. a 23. odbywały się projekcje filmów powtarzane co kilka minut. Ludzie mogli wstąpić do kina i zobaczyć, co jest aktualnie na ekranie. Zanim kina stały się stacjonarne istniały wyłącznie wędrowne i salowe. Pierwszy pokaz miał miejsce w 1896r. w Domu Koncertowym przy Gartenstrasse 39-41 (obecnie ul. Piłsudskiego). Zorganizowała go spółka Deutsche Automaten-Gesellschaft Stollwerck &Co. z Kolonii. Kolejne lata to coraz więcej seansów kinematograficznych w kinach wędrownych, salowych i teatrach varietes. Kina stacjonarne Początki kin stacjonarnych to małe sale, tzw. kientoppy, gdzie można było konsumować piwo, palić papierosy, grała orkiestra i występowali artyści. Pod koniec 1907r. we Wrocławiu było już 5 takich kin. Wyświetlano w nich filmy od godziny 16. do 23. bez przerwy. Można było także napić się piwa, palić papierosy, wyjść w dowolnym czasie. Duże zainteresowanie seansami stopniowo spotkało się z demoralizującą opinią (używki, wulgarna młodzież).Wrocław był jednym z najbardziej konserwatywnych miast w Niemczech. Na skutek protestów nauczycieli i kręgów kościelnych wprowadzono cenzurę filmową. Każdy film musiał być obejrzany przez odpowiednie gremia policyjne i dostać swoją kartę cenzorską. Wprowadzono też specjalne seanse dla dzieci i inne obostrzenia. W 1913r. funkcjonowały już we Wrocławiu 23 kina.
Źródła: Dębski A., Historia kina we Wrocławiu w latach 1896- 1918, WUW, Wrocław www.architekturmuseum.ub.tu-berlin.de www.wroclaw.hydral.com.pl www.wikipedia.org www.100latpolskiegofilmu.pl